Kì thi Olympic Quốc tế Thiên văn học và Vật lí thiên văn - International Olympiad on Astronomy and Astrophysics (IOAA) dành cho học sinh trung học được tổ chức để ghi nhận vai trò to lớn của lĩnh vực thiên văn học và vật lý thiên văn trong đời sống và trong giáo dục thanh thiếu niên, đồng thời tăng cường giao lưu quốc tế giữa các quốc gia trên thế giới. Các thí sinh thuộc đội tuyển tham dự kì thi phải trải qua bốn bài thi bằng Tiếng Anh bao gồm: Bài thi thực hành (thi quan sát sao trong nhà chiếu hình, thi bản đồ sao và thi quan sát bầu trời đêm qua kính thiên văn), bài thi lý thuyết, bài thi xử lý số liệu và bài thi đồng đội. Kì thi được tổ chức lần đầu tiên ở Chiang Mai, Thái Lan vào tháng 11/2007.

Năm 2016, Việt Nam chính thức tham dự kì thi IOAA, được tổ chức tại thành phố Bhubaneswar, Ấn Độ. Những đại diện Việt Nam khi ấy là những học sinh lớp 11 chuyên Lí của trường THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam: Trần Đức Huy, Đỗ Lê Duy, Trần Quang Thành, Nguyễn Tiến Nhân, Lê Hồng Long. Trước đó, các bạn học sinh đã phải trải qua một kì tuyển chọn nghiêm túc và sát sao do Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức; đồng thời tham gia ôn luyện với cường độ cao nhằm đảm bảo tiến độ tham gia cuộc thi. Và với sự chuẩn bị kỹ lưỡng cùng sự giúp đỡ và giảng dạy tận tình của nhiều chuyên gia là các Giáo sư, Tiến sĩ thuộc lĩnh vực Thiên văn học và Vật lý thiên văn đến từ Viện vật lý thiên văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, cũng như sự giúp đỡ từ giáo sư Pièrre Darriulat thuộc Viện Vật lý thiên văn, đội tuyển Việt Nam đã mang về 1 Huy chương Bạc (Trần Đức Huy) và 4 giải Khuyến Khích ( Đỗ Lê Duy, Trần Quang Thành, Nguyễn Tiến Nhân, Lê Hồng Long). Đây là một thành tích đáng tự hào, sánh ngang với nhiều đoàn mạnh trong khu vực và có truyền thống nhiều năm như Thái Lan, Singapore và Indonesia (Huy chương Bạc).

Đội tuyển Việt Nam xuất sắc giành 4 giải tại kì thi IOAA lần thứ 11 diễn ra tại Thái Lan

Một năm sau đó, đội tuyển Việt Nam với các thí sinh như đội hình 2016, nay là những Amsers 12 Lí 1 khóa 1518, tiếp tục tham gia Kì thi Olympic Quốc tế Thiên văn học và Vật lí thiên văn 2017. Trước kì thi, ngoài những buổi học bồi dưỡng và ôn luyện, các bạn học sinh còn được tham gia tập huấn tại Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, được học trong nhà chiếu hình vũ trụ (planetarium) duy nhất đang hoạt động ở Việt Nam. Đây chính là những kinh nghiệm quý báu tạo điều kiện cho các bạn học sinh có thể hoàn thành tốt phần thi Quan sát tại Kì thi IOAA 2017. Và đúng như mong đợi, đội tuyển Việt Nam đã trở về từ Phuket, Thái Lan trong thành công và tự hào với 2 Huy chương Bạc thuộc về Trần Đức Huy và Nguyễn Tiến Nhân và 2 Giải Khuyến khích thuộc về Lê Hồng Long và Trần Quang Thành. 

Năm 2018, Kì thi Olympic Quốc tế Thiên văn học và Vật lí thiên văn được tổ chức tại Trung Quốc với 46 đội thi đến từ 38 quốc gia trên khắp thế giới. Lần tham dự Kì thi IOAA 2018 này là một dấu ấn đối với đội tuyển Việt Nam khi đây là lần đầu tiên Việt Nam giành được tấm Huy chương Vàng danh giá, cùng với 1 Huy chương Bạc và 2 Huy chương Đồng. Thí sinh giành HCV là Trần Xuân Tùng (12 Lí 1), thí sinh giành HCB là Hồ Phi Dũng (11 Lí 1) và hai HCĐ thuộc về Lê Trần Đạo và Nguyễn Tô Vĩnh Huy (12 Lí 1). Tất cả đều là những học sinh của trường THPT Chuyên Hà Nội - Amsterdam. Đặc biệt phải kể tới trường hợp của Trần Xuân Tùng – thí sinh giành HCV. Ban đầu, Ban tổ chức không cho điểm cho lời giải của Trần Xuân Tùng do họ cho rằng không đúng với đáp án, vì vậy các thầy cô phụ trách trong đoàn đã phải phản biện để bảo vệ cho bài làm của Trần Xuân Tùng. Cuối cùng, Tổng Thư Ký và phó Giám đốc của Đài thiên văn Bắc Kinh phải ghi nhận đây là lời giải hết sức xuất sắc và tính điểm cho thí sinh Việt Nam. Những thành tích đáng tự hào này đã nâng vị trí của đội tuyển Việt Nam lên vị trí thứ 10 trong tổng số 39 quốc gia và vùng lãnh thổ tham dự kì thi IOAA 2018.

Trần Xuân Tùng vinh dự nhận Huy chương Vàng

Đoàn Việt Nam mừng thắng lợi sau khi kết thúc kỳ thi IOAA

Và tại kì thi Olympic Quốc tế Thiên văn học và Vật lí thiên văn 2019 được tổ chức tại Hungary mới đây, Việt Nam tiếp tục tham dự với Đội chính thức gồm 5 thí sinh và Đội khách mời gồm 3 thí sinh. Cả 8 thí sinh tham gia đều là những Amsers 11 Lí 1 khóa 1720 và đã xuất sắc mang về những thành tích vô cùng nổi bật, đưa đội tuyển Việt Nam tới vị trí thứ 5 trên tổng số 42 quốc gia tham dự: thí sinh Nguyễn Mạnh Quân giành được Huy chương Vàng; thí sinh Trần Quang Vinh, Trịnh Nhật Huy, Hồ Phi Dũng giành được Huy chương Bạc; thí sinh Nguyễn Lê Đức Hoàng, Nguyễn Hoàng Nam, Trần Khánh Nguyên đạt Huy chương Đồng và thí sinh Nguyễn Gia Khánh giành giải khuyến khích. Đặc biệt, Nguyễn Mạnh Quân đã xuất sắc đạt được số điểm tuyệt đối và được Ban tổ chức trao tặng giải thí sinh đạt điểm cao nhất toàn cuộc thi (Absolute Winner).

Đội tuyển Việt Nam tham dự Kỳ thi IOAA 2019

Trên đây là những kết quả xuất sắc và đáng được ghi nhận của các thí sinh trong Đội tuyển Việt Nam bởi sự cố gắng tìm hiểu và trau dồi những kiến thức mới, nằm ngoài phạm vi được giảng dạy trong chương trình Phổ thông. Thành tích của đoàn Việt Nam tại các kì thi IOAA đã góp thêm vào thành tích xuất sắc của Việt Nam trên các đấu trường tri thức quốc tế; đánh dấu sự phát triển trong việc nghiên cứu về lĩnh vực Thiên văn học và Vật lí thiên văn của nước nhà đồng thời khơi dậy niềm đam mê nghiên cứu, học tập của học sinh trong lĩnh vực Thiên văn học và Vật lí thiên văn.

PV: Nguyễn Thùy Trang – Văn 1720